Pruska kultura

^realizacja (na zamówienie Mojżesza Towbina) przypuszczalnie wytwórnia Pathé (Francja)

MAŁGORZATA I MAREK HENDRYKOWSCY

U schyłku 1907 lub na początku 1908 roku właściciel warszawskiego iluzjonu przy ulicy Marszałkowskiej 118 Mojżesz Towbin zdecydował się na – prawdopodobnie pierw szą na ziemiach polskich pod trzema zaborami – produkcję filmu fabularnego o tematyce aktualnej. Nie wiemy, pod jakim tytułem wyświetlano go w roku 1908 w iluzjonie Towbina i czy w ogóle zdołano go wyświe tlić, bowiem według relacji prasowych rosyjskie władze administracyjne zabroniły wyświetlania zdjęć w Warszawie. Wiemy natomiast, że film pokazywano za granicą m.in. w Rosji, Francji i we Włoszech.

Fabuła filmu osnuta została na kanwie autentycznych wydarzeń, które rozegrały się w Wielkopolsce. Pierwszym z nich z nich był strajk dzieci wrzesińskich, drugim - protest wielkopolskiego chłopa Michała Drzymały, który nie otrzymawszy od władz pruskich zgody na budowę domu na własnej ziemi, zamieszkał w cyrkowym wozie. Pomysłodawca filmu oba te wydarzenia precyzyjnie połączył w całość, skupiając je w losie jednej wielkopolskiej rodziny.

Warszawski iluzjon przy Marszałkowskiej 118 pokazał ten film, już po wybuchu I wojny światowej, pt. "Pruska kultura". Ośmiominutowa francuska wersja filmu zatytułowana "Les Martyrs de la Pologne" jest najstarszym zachowanym zabytkiem kinemato grafii polskiej sprzed stu lat. Kopia z jednym dłuższym napisem międzyujęciowym w języku francuskim została odnaleziona w 2000 roku w archiwum w Bois d’Arcy pod Paryżem przez Małgorzatę i Marka Hendrykowskich.